Araştırma: Dr.Mehmet Talat Şimdi
Türkiye de Türklerin Kurduğu ilk kent Artuklu Mardin Bölüm: 3
Mardin’e İlk Gelen Artukoğlu Yakut Bey
Yakut Bey Artuk beyin oğlu Hasanın oğludur. Amcası Sökmen 490/1097 yılında Haleb”te yönetici olan Selçuklu Rıdvan b. Tacuddevle Tutuş”la kardeşi Dükak”ın talebi üzerine suruç”ta bulunan Eminüddin Sökmen Rıdvan”a yardım etti. Savaş sonunda, Dukak yenildi. Eminüddin Sökmen,491/1099 senesinde bütün bölge yöneticilerinden oluşan bir birlik oluşturdu.
Antakya”da bulunan Frenkleri (Haclıları )yendi. Dönüşünden sonra gelip Hasankeyf”e yerleşti. Daha sonra Mardin ve Diyarbekir”i ele geçirdir. Bu bölge daha önce Dedesi Alparslan ve Dayısı Melikşah tarafından babası Artuk Bey”e vad edilmiş olmasına rağmen bileğinin güçü ile yeniden sahip olmuştur.
Emüniddin Sökmen Bey, Musul'daki Beni Ukayl haneda nının yıkılmasından sonra Musul'a hakim olan Kürboga (Kürboğa (Ebû Saîd Kıvâmüddevle Kürboğa); Büyük Selçuklu Devleti'nin Musul atabeyi ve tecrübeli bir kumandandı. Bazı kaynaklarda "Kerboğa", "Kurboğa", "Gürboğa" olarak da adlandırılmaktadır.) ile 494/ l 11O1 senesinde harbederken maglub oldu. Beraberinde bulunan, kardeşi oglu Yakut esir oldu ve Kürboga tarafından Mardin kalesinde hapsedildi. Sultan Alparslanın kızı, Emir Artuk'un eşi , torunu Yakut'un salıverilmesini Kürboga'dan rica etti, o da bıraktı
Yakut bey, babaannesi (Sultan Alparslan’ının kızı )tarafından esaretten kurtulduktan sonra esir kaldığı Mardin kalesi günlerinde Mardin’i sevmiş, Kaleyi elinde tutan Mugani”den Kaleyi düşman taarruzlarından kurtarmak şartı ile kendisine bağlı Türkmenlerin iskânı için, izin istedi. Verilen bu izin ile, kale altında yani bugünkü antik kente, ilk iskan faaliyetini başlattı ve ticaret yapmaya başladı.
Kalede oturanların yeni yerleşim alanına indiğinde Yakut Bey inen insanları, tutuklatarak el ve ayaklarını bağladı. Kale kapısına getirdi. Kalede bulunanlara “ kapıyı açınız, şayet açmazsanız bunları ötürürüm “di. Kaledekiler talebi kesin bir dille red etti. Bu cevabı alan Yakut Bey bir tutukluyu öldürdü, Kale yönetimi bu kararlı duruş karşısında, kale kapısını açmış ve şehir teslim etmiş.
Yakut 1104 yılında Musul yöneticisi Çökürmüş”ten Nusaybin’i almak üzere Mardin ”inden yola çıktı ancak yolda hastalandı. Nusaybin kalesi önünde bulunan muhasaraya at sırtında götürüldü ancak kaleden atılan bir ok ile şehit düştü. Yakutun vefatından sonra yerine Kardeşi Ali b.Hasan b.Artuk geçti.
Yakut “un cenazesi Mardin’e getirilerek büyük ihtimalle Mardin, antik kentin ilk yerleşim alanı Emüniddin Mahallesinde, bulunan Yakutiye çeşmesi civarında olması gerekir.
“Abdulgani Efendi (Abdulgani Fahri Bulduk) Mardin Tarihi adlı eserinin 38. Sayfasında vermiş olduğu dip notta Yakut”un Mardin”de ismine izafetle bir medrese yaptırıldığı Hacı Kasım Efendi ailesinden Bekir Efendi yanında gördüğüm 1080/1669 tarihinde mezkur medresede yazılan bu risalenin nihayetindeki kitabenden anlaşılmıştır demekte ve bu medreseden eser yoktur diye not düşmüştür. “Bu medrese ile ilgili son yıllarda Mardin sevdalısı kardeşim İbrahim Yüksel beyin bu medrese ile ilgili yapmış olduğu araştırmalar sonucu günümüze kadar gelen haline ait fotoğraf ektedir. Büyük ihtimale cumhuriyetin ilk yıllarında özel mülkiyete geçen bu medresenin istimlak edilerek asli haline getirilmesi gerekmektedir.
Mardin antik kentini ilk imar ve inşasını başlatan Yakut Bey, Mardin taşını, Türk taş işçiliğinin Anadolu’daki ilk özgün örneklerinden olmuştur. Taş işçilik örnekleri, bugün İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesinde sergilenmektedir.
Başta Mardin Artuklu Üniversitesi, Mardin Artuklu Belediyesi, Mardin Büyükşehir Belediyesi, Mardin Valiliği, kayıp olan bu mezarı ve Yakut beyin ismine izafeten yapılmış olan Medrese gün ışığına kavuşturulması başta Sultan Alparslan ve Artuk Beyin ruhunu şad edecektir..