Mezopotamya'nın kadim halklarından biri olan Süryanîler 5000 yıldan beri bu coğrafyada yaşıyorlar. Bereketli Hilal dediğimiz bölgede birçok kilise ve manastır inşa etmiş; buralarda dinsel ve bilimsel araştırmalar yapıp birçok bilim adamı yetiştirmişler. Aynı coğrafyadaki kadim Müslüman halkların da medreselerde gerçekleştirdikleri dinsel ve bilimsel çalışmalar gibi.
Süryanîlerin en önemli kiliselerinden biri Meryem Ana kilisesi Diyarbakır'ın Sur bölgesinde. Kilise 3. yüzyıldan kalma Süryanî Ortodoks kilisesidir. Birkaç kez yanmış yıkılmış ve tekrar küllerinden yeniden doğmuştur. En son 2004-2005 tarihinde yapılan restorasyon ile bu halini almıştır. Geç Roma döneminden kalma kapısı ve Bizans döneminden kalma mihrabı görülmeye değer parçalarıdır.
Kaynak: Nizamettin Pirinççioğlu
Kiliseye dar sokakları geçerek ulaşabiliyorsunuz. Buraya arabayla gitmek zor, hatta imkânsız diyebilirim. En azından park yeri bulmak mümkün değil. Kilise temiz ve bakımlı yine de bugüne kadar gördüğüm kiliseler içinde küçük diyebileceğim boyutta. Kilisenin tanıtımında kullanılan “Diyarbakır'ın Saklı İncisi” deyimi mevcut durumuna çok uygun bir benzetme.
En önemli özelliği ise bulunduğu yerde günümüzden 6000 yıl öncesine ait bir güneş tapınağı olduğunun bilinmesi. Kilisenin içinde o döneme ait Güneş tapınağının dört parçası bugüne kadar gelebilmiş.
Kaynak: Nizamettin Pirinççioğlu
Kiliseyi ziyaretimiz sırasında görevli Saliba Açiş kilise hakkında küçük bir sunumla önemli bilgileri verdi. Kilisede mevcut mezarların yerlerini, Güneş tapınağının izlerini gösterdi.
Edinilen bilgiler, kilisenin aktif bir cemaatinin olmamasından ötürü görevli dini liderinin de bulunmadığı yönünde olmakla birlikte, Süryanî tarihi konusunda araştırmacı olan yeğenim Şilan Çelebioğlu da dini törenlerin bayram gibi özel günlerde Diyarbakır-Mardin Metropoliti Saliba Özmen ve Kırklar Kilisesi ruhanisi Horiepiskopos Gabriel Akyüz'ün buraya gelerek düzenlediğini söyledi.
26.12.2021 Yaldo Bayramı. Kaynak: Nizamettin Pirinççioğlu
Şilan Çelebioğlu’nun verdiği önemli bilgilerden biri de kilisenin önemi ile ilgili; Hz. İsa'nın gerildiği çarmıhın bir parçasının bugün bu kilisede bulunuyor olmasının topluluk arasında önem taşıdığını söyledi. Bununla birlikte Süryanî literatüründe ve kilise tarihinde önemli kişiliklerden biri olan ve aynı zamanda 1166 yılında Amid (Diyarbakır) Metropolitliği yapan Bar Salibi[1]’nin de mezarının burada olduğunu ve kilisenin bulunduğu sokağa adının verildiğini ekledi.
Kutsal yapıların insanları birbirine yaklaştıran ruhani duygularımızı geliştiren ortak kültürel değerler olduğunu unutmayalım. Diyarbakır'a yolunuz düşerse, bu tarihi eseri görmeden geçmeyin.
Şilan Çelebioğlu
(Siyaset ve tarih araştırmacısı)
Nesrin Aykaç
(Yazar, Çevirmen,Google haritalarda yerel rehber.)