Seveceksin,
Belalım,
Papatya falı,
Müptela,
Kara gözlüm
Yaşlı gözler,
Yoldaşım,
Sırdaşım,
Minik serçe,
Hatasız kul olmaz,
Cezalı,
Kaderimse çekerim,
Yolcu yolunda gerek,
Azap çiçeği,
Gül´üm,
Gülümse,
Yaşlı gözler,
Tatlı Bela
daha nice slogan gibi kelimeler ve kavramlar yazılıydı Mardin şehiriçi minibüsleri üzerinde.
1970´ler sonrası Ammo Cemhure, Salih il Şebeke, Ammo Ata Acoro, İmhemmet Ali Beytil Paşavat gibi mesleğin duayenleri bu işi yapıyordu. Ammo Cemhure´nin BMC aracı ile her vites değiştirişi sanki şanzıman elinde kalacakmış gibi hislerle yolcular yolculuklarını yaparlardı.
Şehir içi minibüse binerken iki büklüm binilir ve inerken de iki büklüm inilirdi. O zamanlar Minibüsler dar ve içleri basıktı.
O tarihte minibüsler tek gidiş-dönüş istikamette çalıştıkları ve yol´un güzergahı böyle olduğu için; Meydanbaşından gelen minibüs Bab-ı Sur ?dan (Savurkapı), Üçyol, Kız Meslek Lisesi, Cumhuriyet Meydanı ve Bab-il Mişkiye (Diyarbakır Kapı Garajı/eski oto-gar) ?ye kadar gider ve tekrar aynı güzergah ile geri dönüş yapardı.
1980´lerden sonra Yeniyol güzergahından gidilip Bab-il Mişkiye´den, Cumhuriyet Meydanı, Üçyoldan, Bab-ı Sur güzergahı ile ring yapıp meydanbaşına gelmeye başladılar. 10 veya 12 yolcu kapasitesi minibüslerle hizmet ederlerdi.
Araçlar Feke, Thames ve BMC idi.
Minibüslerin hepsi benzinli idi. Daha sonra 1982´lerde dizel araç çıkınca, minibüs esnafı yavaş yavaş benzinliyi satıp mazotlu araç almaya başladı. Bazı minibüs esnafı benzinli motorları çıkarıp, yerine BMC marka mazotlu motor taktırmaya başladı. O zaman BMC mazotlu motoru taktırana espiri ile ?tahta motor? denirdi. Orijinal mazotlu araç sahipleri değişimi yapan diğer esnafa böyle takılırdı.
1985 yılında ?panzer kasa? denilen Margırus minibüsler çıkınca minibüs esnaflarından iki esnaf bu margıruslardan alınca diğer esnaflarda yavaş yavaş minibüslerini değiştirip bu margırus minibüsü almaya başladı. Konforu, yüksek oluşu, yolcuların rahat inip çıkması ve iki büklüm olmamaları sebebiyle kısa sürede esnaf tarafından da bu araçlara talep arttı ve yönelim oldu. Kısa sürede de piyasaya uyum sağlandı.
1990 yılına gelindiğinde minibüslerin çoğu margırusa dönüşmüştü. Bu tarihten sonra da daha lüks margırus tipi çıkmaya başlayınca bununla da bir değişim yaşandı. 2000 yıllından sonradan mavi renkli büyük kasa araçlar boy göstermeye başladı. En son değişim karsan minibüs ile yapıldı.
Her yeni modelin çıkması minibüs esnafınında değişimini de beraberinde getiriyordu. Yeni araç alamayan, arabasını yenileyemeyenler bir şekilde hat´larını devir edip ya kamyon veya otobüs sektörüne geçerlerdi. Özellikle 1990 sonrası Bağdat-İskenderun ham petrol taşıma işi cazibeli hale gelince çoğu minibüsçü sektör değiştirerek kamyonculuğa başladı.
Minibüs meslek sektörünün kendine göre dertleri vardı. Sigortasız çalışmaları, ileriki aşamalarda emeklilik haklarının olmayışı, yeni model araç almaktan dolayı borç ödeme yükü, hep aynı güzergahta çalışılması gibi sebepler ve daha farklı gerekçelerle sektördekilerin bu sektörü bırakmalarına sebepti.
Minibüs şoför ve muavinleri Mardinlilerin hayatlarının bir parçası gibiydi. Özel araçların, taksilerin kullanılmadığı ve olmadığı dönemde; herkes işine, okuluna, çarşıya giderken mutlaka şehiriçi minibüsüne binerdi ve hemen hemen Mardinliler çoğu minibüs şoförlerini tanırdı. Şehir o zamanlar küçük olduğundan herkes birbirini tanırdı.
Sabah binilen minibüste kasetçalara (teype) konulan acılı Müslüm veya Orhan baba şarkısı zaten insanların işe başlamadan kederlenmelerine ve hüzünlenmelerine kafiydi.
O dönemler herkes bir umut taşırdı. İş kurma, askerlik yapma, üniversite okuma, evlenme, nişanlanma vs gibi umut içerisindeydi. Minibüse binilip acılı arabesk de denk gelince efkar basardı Mardinli hemşerilerimizi. Bu sebeple bütün minibüs araçları üzerinde bu hüzünleri anlatan mutlaka acılı bir arabesk şarkı ismi yazılıydı. Dinlenen müzik; çekilen acıların, kurulan hayallerin bir yansıması olarak bu minibüslerin üzerine nakşedilirdi. Kimi arka paspasa yazar, kimi ön cam üstüne, kimi de arka cam üzerinde bu sözlerden bir kaçını yazardı. Ya da ?şehiriçi? yazılı tabelanın altında veya üstüne konulan başka bir tabela ile bu sözler yazılırdı. Tabiri caizse şehiriçi minibüsleri üstündeki bu yazılarla adeta mesajlarını verirlerdi.
Toplumun, şiirsel ruh halinin yansıması, bu minibüs araçları üzerinde yazılı olan o sözlerle kendini belli ediyordu. Ders verir nitelikteydi. En çokta bekar minibüs şoförlerinin sakalı hali ile topluma mesajı vardı. Sevdiğine kavuşamamayı, istenilen hatunun verilmemesini, veya sevdiğinin göç edip gitmesinden dolayı bırakılan sakalarla adeta hüzünlerini ortaya koyarlardı. Minibüs şoförlüğünün bir raconu vardı elbet.
Minibüsçüler arasında bazen yolcu kapma yarışı sebebiyle yolcular gidecekleri yere kısa sürede gitmeleride olasıydı.
Minibüs şoförlerinin de para alış verişi yüzünden yolcularla takıştıkları da olurdu. Bozuk para yerine verilen yüksek meblağlı para ve bu paranın bozdurulmaması meselesi yüzünden minibüs kaptanın celallenmesine sebep olurdu. Araya giren diğer yolcular meseleyi tatlıya bağlarlardı. Bazen de yolcuların durak dışında inmek istemesi beraberinde ağız dalaşına sebep olurdu. Yani Mardin minibüsçülüğünün de kendine ve Mardine has özellikleri vardı.
Minibüsçülerin ilk bekleme yeri Meydanbaşıydı. Daha sonra meydanbaşında ki ilçe otogarına alındılar. Tekrar ordan çıkarılıp bu sefer şu an Kermooğlu konağı önünde olan bahçeye gönderildiler. Burdan da Firdevs köşkünün orasına taşındılar. Orasında da trafiği aksattığı gerekçesi ile bu defa Kötek mahallesinin içine taşındılar. Orası da olmayınca bu sefer şu an ki cezaevi önüne taşındılar.
1990´lara kadar 45 minibüs hattı ile bu meslek icra edildi. Daha sonra 58, 65 hat ile devam edildi. Şu an 83 hat ile icra edilmektedir. (Tabi özel halk otobüsleri ve belediye otobüsleri buna dahil değildir.)
2009 yılı Belediye başkan adaylığımızda minibüs esnafını ziyaret ettiğimizde bizden en büyük talepleri yeni minibüs hat satışının yapılmaması talebiydi. Çünkü mevcut hatlarla kazançları düşmüş lastik, mazot ve vergilerle güçlerinin olmadığını ifade etmişlerdi. Ayrıca 2007 yılında ki model yenilemesinden dolayı da hepsi yeni araçlarının borcunu ödemekteydi. Bizde bu ziyaretimizde hat satışı yapmayacağımıza dair söz verdik ve 2009/2014 dönemi itibariyle de hiç bir hat satışı yapmadık. Talep ettikleri güzergah konusunda da yardımcı olduk.
Bu mesleği kimler icra etmedi ki;
-Cumhur Nayır (Ammo Cemhure)
-Ata Koldemir (Beyt Accoro)
-Salih Gökalemi (Beytil Şebeke)
-Mehmet Ali Ayanoğlu (Beytil Paşavat)
-Çetin Ağrak (Çeçen Beytil Paşavat)
-Rahmet Metin Ağrak (Beytil Paşavat)
-Burhan Cura (Beytil Paşavat)
-Münir Anar (Beyt Kahfuro)
-Arif Çakırca (Beyt Arfune)
-Nuri Çakırca (Beyt Arfune)
-Veysi Ağırakça (Beytil Paşavat)
-Şeyhmus Ağırakça (Beytil Paşavat)
-Zeki Suvay (Beytil Felite)
-Beşir Suvay (Beytil Felite)
-Veysi Suvay (Beytil Felite)
-Beşir Suvay (Beytil Felite)
-Necat Suvay (Beytil Felite)
-Ali Suvay (Beytil Felite)
-Nihat Turan
-Alaattin Turan
-Rahmetli Şeyhmus Olğaç
-Sadi Mungan (Sadi il Sakat)
-Mehmet Koldemir (Beyt Accoro)
-Musa Koldemir (Beyt Accoro)
-Şehmuz (Beytil sebleci)
-Metin Gökalemi (Beyt il Şebeke)
-Faysal Kıdır (Gözüm)
-İhsan Uman (Beytil Pettün)
-Behi Uman (Beytil Pettün)
-Cemal uman (Beytil Pettün)
-Kemal Horşit
-Halef Çağan
-Hacı Kıde
-Ata Udun (Beyt Basle)
-Beşir Udun (Beyt Basle)
-Davut Udun (Beyt Basle)
-Mehmet Nur Udun (Beyt Basle)
-Ali Çokal (Kore)
-Yusuf Çokal (Kore)
-Hasip&Nurullah İncioğlu
-Bekir Kayakıran (Beyt Bekkire)
-Niyazi Karataş
-Beşir (Beyt Salıho)
-Mehmet (Beyt Salıho)
-Ahmet (Beyt Salıho)
-Abit İliç
-Abbas ırkılata
-Şehmus Bilbay (Beyt İblalo)
-Cemal Bilbay (Beyt İblalo)
-Ahmet kerelti
-Şehmuz Atasoy (Beyt Rahe)
-Tevfik Gökalemi (Beytil Şebeke)
-Mehmet Gökalemi (Beytil Şebeke)
-Serdal Gökalemi (Beytil Şebeke)
-Seyfettin Topaloğlu
-Ali Topaloğlu (Bozo)
-Sadık Cemiloğlu (Beytil Ağa)
-A.Kadir Uyası
-Beşir Gözal (Beyt Temmo)
-Mehmet Gözal (Beyt Temmo)
-Halil İnekçi (Beyt Çeço)
-Abit İnekçi (Beyt Çeço)
-Ahmet Mungan
-Mehmet Özdemir (Beytil Çınarli)
-Fazıl Amak,
-Muse Gerebêt,
-Behçet Amak,
-İsmail Ersan (Beyt Temmê)
-Fikri (Beyt Battili)
-Beşir (Beyt Battili)
-Mahmut Kerelti,
-Ömer Kerelti,
-Muse (Beyt Muret beg)
-Ömer Hasse
-Hatip Paşavat (Beytil Paşavat)
-Münir Botiy
-Ahmed il Ğazada,
-Mahmut Lakata
-Hac Şeyhmus Konuş
-Şevket Oktay
-Ahmet Karabiber
-Sıraç Olğaç
-Şeyhmus Olğaç
-Şeyhmus Yaprağo
-Ahmet Mungan
-Davut Mungan
-Serdal Mungan
-Murat Mungan
-Cemal Erkan
-Halil Ayanoğlu
-Yunus Toparlı
-Casim Çelik
-Hayri Erginoğlu
-M. Nur Aygün
-Mehmet İkendiz
-Veysi ikendiz
-Hakan Erkan
-Özcan Ütülü
-Abdulkadir Gönder
-Ata Merkit
-Gültekin Çığa
-Halil Aca
-ibrahim Aca
-Mustafa Merkit
-Ata Merkit
-Hüseyin Kılıç
-Fesih Öztürk
-Abdullah Öztürk
-Halıl Elalmış
-Ahmet Elalmış
-İzzettin Elalmış
-Ramazan Elalmış
-Mahsun Elalmış
-Mehmet Elalmış
-İbrahim Erkan
-M.Musa Özkoç
-Veysi Özkoç
-Hasan Özkoç
-Hayrettin Kahraman
-Aziz Bakış
-Abdulkadir Bakış
-Çetin Semen (bedo)
-Yılmaz Semen
-Hasan Semen
-Ziya Tamtamış
-İbrahim Öden
-Faysal Öden
-Ahmet Mete
-Hamdullah Mete
-Seyfettin Mete
-Murat Aca
-Yusuf Aca
-Sabahattin Bayhoca
-Serkan Savaş
-Abdulkadir Özkoç
-Hayrettin Mesken
-Cüneyt Alihanoğlu
-Güven Alihanoğlu
-Cemal Alihanoğlu
-Kadir Demir
-H.ismail Tekin
-Abdulkadir Öter
-Metin Öter
-Mehmet Öter
-Bayram Öter
-Bedrettin Şayır
-Hasan Şair
-Mehmet Şair
-Sultan Şair
-Turan Eyyüpoğlu
-Mehmet O?zçelik (Hemmed Tıyara)
-Cesur Gerekli
-Rahmetli Osman Gerekli (gello)
-Hacı Ali Çaça
-A.Kadir Çaça
-Adnan C?AKIRCA (Arfune)
-Aziz turan
-Engin ATASEVER (Bijon )
-Ekrem Uman (Eko)
-Mehmet nur ( hac servet pas?avatın arabasında c?alıs?ırdı )
-Rıfat Udun (Basle)
-Abıd Basle (NAI?M Su?leymanog?lu)
-Hac ımhemmed Doğmuşöz (lehme)
-Hac Cemal İnekc?i ( Beyt Çeço )
-Faruk Olgac?
-Halil Bikic?
-Kemal Kırmızıoğlu (Beyt Hamre)
-Metin Kırmızıoğlu (Beyt Hamre)
-Mesut Erkan
-Hacı Doğan Erkan
-Turgut Filoğlu
-Bülent Filoğlu
-A.Kadir Özçelik
-Siraç Şaşma
-Engin Acece
-Cuma (Ebuzgayır)
-Siraç (Ebuzgayır)
-Cemal (Ebuzgayır)
-Keleş Yazıl (Hatune)
-Cudi Ertekin
-Musa Murat Bek
-Hacı İsmet uğurlu (Grano)
-Siraç Erkar
-Ahmet Erkar
-Hac Muti İnekçi
-S?eyhmus Baraj
-Engin O?g?et
-Metin Öğet
-Bu?lent O?g?et
-Sedat Artan
-A. aziz Erboğa
-İbrahim Erboğa
-Ahmet {sebleci)
-Halil Hansu
-Yusuf Bakıs?
-Ethem O?den
-Osman O?den
-Hamdin O?den
-Muhammet O?den
-Yaşar Özdemir
-Burhan Ag?alday (Beyt Dekkori)
-I?lhan Havuzoğlu
-Erdal Havuzog?lu (Beyt Sator )
-Azîz Uğurlu
-Murat Uğurlu
-Ahmet Segle
-Ali Tatlıdede (Beytil Ğazada)
-Mustafa Üneşi
-Hıdır Akalp (Gebbo)
-A.Rahman Akalp (Gebbo)
Dolmuş Durak Başkanlığını;
-Rahmetli Ali Ersan (Beyt Temme),
-Rahmetli Zarif Hasar (Beyt Kutike),
-A.Vahap Bakış,
-Nasır Öztap,
Beyefendiler şehiriçi minibüs kooperatif başkanlığını yaptılar.
Bu bilgilerin derlenmesinden bize katkı sunan eski minibüs sahibi ve şoförü Çetin Ağrak (Çeçen Beytil Paşavat)´a Ahmet Koğumtekin´e,
Minibüsçüler kooperatif başkanı sayın Nasır Öztap´a ve başkan yardımcısı sayın Yunus Toparlı´ya teşekkür ederiz.
Vefat eden minibüs şoförü abilerimize Allah´tan rahmet, hayatta olanlara sıhhat afiyet diliyorum.
Not; Eklemeyi unuttuğumuz minibüs şoförlerimiz varsa bunların yorumlar kısmına eklenmesini, ayrıca minibüs şoförleri ile ilgili aktarılacak anektod, fotoğraf veya öykü varsa da bunun da yorumlar kısmına yazılmasını rica ederim.
