Mardin'e Özlem

" Ah ele lehmit Merdin "

" Eni hek cibnit Merdin "

" Yikun ken kaymag Merdin "

" İfrenci Savr u ihyar il Zınnar "

" Ah ele ankut inib mazruna, karfoki, zeyti "

" Assorit acin Merdin el ferse u banadora "

Mealen ;

" Aha değer Mardin eti "

" Nerede güzelim Mardin peyniri "

" Keşke Mardin kaymağı olsaydı "

" Savur'un domatesi , Zınnar'ın salatalığı "

" Mazruna, karfoki ve zeyti üzüm olsa keşke "

" Bir sıkım Mardin çiğköftesi yanında salata "

Mardinli olup Mardin'de yaşamayan Mardinlilerin ; Mardin'e olan özlemlerini sıklıkla söyledikleridir bunlar....

Bana göre özlemden çok damaklarından ve midelerinden diledikleri özürün birer ifadesidir bunlar.

Oysa ;

Mardin'in özlem duyulacak o kadar şeyi var ki...

Bir kültür mirası niteliği taşıyan örf, adet ve gelenekleri mesela....

Mesela yardımlaşma ve dayanışmaya dayalı işlev ve aktiviteler....

Komşuluktan öte komşuluk ilişkileri....

Dürüstlük ve samimiyetle yoğurulmuş bir yaşam biçimi mesela....

Toprağa gömülmüş unutulmaz çocukluk hatıraları....

Paranın kullanılmadığı " takas " yollu alışveriş sistemi....

....Ve daha niceleri.

Ben mesela....

Çocukluğum bir özlem olmuştur hep.

Okul yılları ,

Topaç çevirdiğimiz, damlardaki İRGAYAT (misket) günlerimiz , kafamızın kırılması pahasına oynamaktan vaz geçmediğimiz SİLLE BİLLE (çelik-çomak) ,

Biriktirdiğimiz harçlıklarla gizliden aldığımız Teksas Tommiksleri kimse görmesin diye tarih kitabı arasına koyup okumamız aradan onlarca yıl geçmesine rağmen özlemimdir .

Çocukluk yıllarımın özlemi ; ailemin , yakın çevremin ve nihayet o jenerasyonun yaşamındaki aktivitelerin hemen hemen hepsini kapsıyor . Genellikle imeceye dayalı, dayanışma ve yardımlaşma merkezli bazı uğraş ve etkinlikler üzerinde yoğunlaşıp

" özlem " duygularımızı birlikte yaşayalım ....

PARASİZ ALİSVERİS : TAKAS

Çoğu sabah o köylü kadınların sesiyle uyanırdık

KİNNEBİRE KİNNEBİREEE

HİMMAYDA - PİRPEREEEE

Kapıda alışveriş yapılırdı o zamanlar ; hem de paranın olmadığı , takas yollu bir alışveriş şekli. Metre- kilo gibi ölçülerin bulunmadığı tamamen iyi niyet üzerine kurulmuş bir sistem. Çilekeş köylü kadınlar sırtlarında getirdiği KİNNEBERE, HİMMAYDA, PİRPERE, HULHULEYYE, BEGDUNEZ, İZARAN, BASAL AGDAR gibi mevsimsel yeşillikler , alınacak miktar tutarında tas ölçeği bulgurla takas edilirdi.

SOKAK TEMİZLİGİ

Sokaklar şimdilerde olduğu gibi beton olmamasına ve temizliği daha güç olmasına rağmen her zaman temiz olurdu. Belediye temizlik ekiplerinin dışında ; her evin hanımı veya kızı bol su ve deterjanla evinin önünü yıkarken sokakların sürekli temiz kalması sağlanırdı .

KİSA SELAM - KİSA VEDA

BASATAN U KASATAN

Mardin'de eski evleri kısa hazırlama ve kışa veda etme de özel günlerden biriydi. Kış yaklaştığında evde geniş bir temizlik yapmanın ardından ; BASATAN işlemi baslar. Evin tüm odalarına önce hasır , üstüne de halı ve kilimler serilirdi. Hasırlar zemindeki nemin halılarla temasını keserek etkilenip çürümesini önlerdi. Daha sonra sobalar kurularak kısa hazırlık tamamlanmış olurdu . Kış bitip bahar geldiğinde ; bu kez sobalar sokulur , serilmiş halı ve hasırlar toplanır , naftalinlenerek kaldırılmak suretiyle KASATAN işlemi de tamamlanmış olurdu .

SELEKEN U TAHANAN

Özellikle kalabalık ailelerde çeşit çeşit olan bulgur ihtiyacını karşılamak zahmetli işlerin başında gelirdi. Ama günlerce devam eden bu zahmetli işlem yine komşuluk ilişkileri ve dayanışma-yardımlaşma örneğiyle kolaylıkla aşılırdı. .

Büyük evlerin avlularında veya sokak aralığının bir yanında kurulan koca odun ateş üzerindeki bakır NİKRA'da bulgurlar kaynatılmaya bırakılır . Belli bir kıvamda piştiği anlaşılan ŞELİKE'nin ilk pisimi ; tabak tabak doldurularak üstüne ceviz veya nar tanesi eklenip " bereketli olsun " anlamında komşulara ikram edilir .

SELİKE işlemi sonrası haşlanmış bulgurlar daha önce tesbit edilmiş ve temizlenmiş damlara kovalarla taşınip serilerek kurumaya bırakılır. Serildigi yerde birkaç gün kalan haşlanmış buğdayları kuşlardan korumak için korkuluklar bırakılırken ; olası mudaheleler için de sırayla 24 saat nöbet beklenirdi.

Kuruma işlemi tamamlanmış buğday ; bu kez dövülüp kepeklerinden ayrıştırılması için DENK'e gönderilirdi. Devasa taşlardan oluşan DENK'te dönme işlemini yapan atın sırtına binip 1-2 tur atmak çocukların en büyük mutluluğu olurdu.

TAHANAN

Sıra buğdayların öğütülüp bulgura dönüşmesine gelindiğinde ; tüm mahallenin yakından tanıdığı, adeta ailelerin bir ferdi olmuş Ammo Eyyüp sırtında makinesiyle sabahın erken saatlerinde misafiriniz olur. Buğdaylar kendisine bildirildiği şekliyle öğütüldükten sonra ; boy boy elekleriyle eleme işlemini başlatan kadınlar da şehriyeli bulgur , igşene ve şişeyi belirleyip kışlık zahire işini tamamlamış olur.

Önceleri bir kolu belinde, bir koluyla makineyi çeviren, boynuna bağladığı mendille terini sık sık silen, makineye motor bağlattıktan sonra rahatlayan ve Arapça türküler okuyarak çalışan hepimizin Ammo Eyüp’ünü rahmet ve minnetle anıyorum .

ASARAN

Şimdilerde bile tüm gıda maddelerinin natürel olmasını tercih eden Mardinlilerin bir başka uğraşı da domates salçası yapımı ASARAN'di.

Evin beyi tarafından günler öncesinden ya tanıdık bir köylüye veya başbakkala siparişi verilen domatesler ; komşu kadınların da katılımıyla oluşan ekip tarafından bir taraftan yıkanırken, bir başka ekip bölerek sıkma işlemini başlatılır .

Sıkılmış domates suları ; daha önce konu-komsu dolaşılarak toplanan bakır sinilere doldurulup dam ve avlularda güneşe karşı kurumaya terk edilir.

Zaman zaman oluşan tozlu hava ve karınca nedeniyle sık sık kontrol edilir, tülbentlerle örtülür , steril bir salça için gerekli tüm özenler gösterilir.

İS'İREYE

Mardin kadının en fazla zevk aldığı, yorulmadan yaptığı işlerin başında gelirdi şehriye kesimi İS'İREYE...

Tamamen imeceye dayalı , zaman zaman sazlı-sözlü , sohbetlerin doruğa ulaştığı bir kabul günü şeklinde geçen şehriye günü bir- iki gün öncesinden evin genç kızı tarafından belirlenmiş kişilerin evine gidilerek " immi sellim aleykin gade tin kattık iş'iraye it faddalu" davetiyle başlar. Aslında bir davet gibi görünse de yapılan bir hatırlatmadır.

Belirlenen günde haber verilen kadınlar ellerinde Tabak’larıyla geldiğinde evin en geniş odasında hazırlanmış yere daire şeklinde oturarak hamur topağını bekler. Odanın baş kösesinde oturmuş evin hanımı; daha önce hazırlanmış şehriye hamurundan birer topak atarak kesim isini başlatır . Birlikte başlayan hanımlar bir yandan sohbetlerini sürdürürken , bir yandan topağını kim önce bitirir yarışı yapar.

Katılımcılar öylesine maharetli ki ; kesilen her şehriye teli aynı kalınlıkta, aynı uzunlukta . Sanki fabrikasyon . Yeni katılmış bir genç kızın uyumsuz kesimi anında fark edilip müdahale edilir : " Eşkun hey , kemel ballot , adlı itki "

Elindeki topagini bitiren kadın el çırparak KAT'A çağrısına yeni bir topak atılır .

Gün boyu devam eden şehriye kesimine yemek molası verilir. İS'İREYE günlerinin yemekleri genellikle BELLO , İGSANE veya İMCEDDERE ve salatadır. Mola bölümünde enstrüman çalmasını bilen bayan varsa çalar diğerleri oyun ve alkışlarla eşlik eder.

İS'İREYE günlerinde erkekler de gösterdikleri hoşgörüyle kendini kanıtlar. 2-3 gün gün boyu devam ettiği için yemek hazırlayamayan bayanların kahvaltı sofrası itiraz görmez.

Kurutulan şehriyeler daha sonra belirlenen bir günde ; evin avlusunda veya sokak aralığında yakılan odun ateşinde kalın saçtan özel olarak yaptırılmış KALOYE'lerde kavrularak hazır hale gelmiş olur.

Bizim ailenin İS'İREYE günlerinin en büyük müdavimleri , olmazsa olmazları ; BEYT SABO, BEYT HATE, BEYT'İL MATARACİ, BEYT'İL DİKKAK, BEYT HAC AHMET, BEYT AMMO FARİS, BEYT AMMO İZZET, BEYT HALE SALHA, BEYT HALE HAFİZE, BEYT SEFE, BEYT SEHMUS İL FAHRİYE, BEYT HALE MENCE, BEYT SEVKO ailelerini minnetle anıyorum.

Görüldüğü gibi Mardin'i etiyle- buduyla, peyniriyle, üzümüyle anıp özlem duymanın yanında ; kültürüyle , folkloruyla , gelenekleriyle anarak özlem duygularımızı dışa vuracağımız yönleri o kadar çok ki.....