İslâm düşünce ve kültür tarihinde köklü bir geleneğe sahip olan medreseler, kendine has eğitim-öğretim sistemi, metodolojisi ve müfredat yapısıyla araştırma ve incelemeye konu olabilecek temel alanların başında gelmektedir. İslâm’ın ilk dönemlerinden itibaren eğitim ve öğretime bir “kurs” ya da “mektep” olarak başlayan medreseler, günümüze kadar uzanan tarihî süreçte çok önemli bir görevi üstlenmişlerdir. Bununla birlikte Osmanlı dönemine ait din ve bilim kurumu olan medreselerin, ortaöğretim ve üniversite düzeyinde eğitim verdiği bilinir. Zira Selçuklu ve Osmanlı dönemi medreselerine bakıldığında, medrese sadece belli birtakım derslerin gösterildiği ya da bazı müfredat ve programların uygulandığı bir yapı olmaktan çıkmış bunun yanında, devlete ve yönetime eleman yetiştiren hatırı sayılır bir kaynak durumuna erişmiştir. Bugün geçmişten kalan kültürel değerler, tarihi eserler olarak hayatımızda önemini bilmek ve onları korumak zorundayız. Bugün halâ fikirlerinden faydalandığımız bilim insanları bu medreselerde yetişmişlerdir.
Yeni nesiller arasında medreseler hakkında hiç bilgisi olmayan kişiler olabilir. Bu nedenle önbilgi vermek gerekli görülmüştür.
Diyarbakır ve Mardin medreseleri ile ünlü bir bölge. Neredeyse toprağı her duvarın arkasında bir medreseye rastlanabilecek gibi. Hüsamiye Medresesi Dumlupınar ilkokuluna dayanan duvarın yıkılması üzerine ortaya çıkan bir medrese. Medreseyi ilk araştıran araştırmacı, Mardin'in en büyük tarihi arşivinin sahibi Mehmet Selim Parlakoğlu. Ağır bir yağmur sonrası Bir duvarın yıkılmasıyla ortaya çıkan yıkıntıların yaptığı araştırmalar sonucu Hüsamiye Medresesi’ne ait olduğunu keşfeder. Ortaya çıkan birimin Hüsamiye Medresesi’nin bir bölümü olarak düşünülen Muhammed El Gazi mescidi ve türbesinin eyvan çeşmesini de içine alan bir kompleks olduğu anlaşılır. Osmanlı arşivinde yaptığı araştırmalardan da medresenin içinde Hz Muhammed'in torunu ve sahabe olan Muhammed El Farisi kabrinin yer aldığını görür. Konu ile ilgili bir makale yayınlar.
Mardin'de tarihi eserleri ve anıtları korumak amacıyla kurulmuş olan MADDER konuyla ilgili çalışmalar başlatır. Başkan İbrahim Yüksel'in ilgili kurumlar (Valilik, Kültür Bakanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü, Belediye) ile karşılıklı yazışmalar sonunda belediyenin KUDEB uzman personeli yerinde incelemeler yapar yıkılan duvarın ön kısmına şerit ve bariyerler kurarak güvenlik tedbirleri alır. Fakat önemli olan binanın restorasyonudur. Bunun için de Valilik ve Anıtlar Kurumu ile yazışmalar devam etmektedir.
Bu sırada Mardin'e yaptığım ziyaret sırasında görüştüğüm arkadaşlarla Hüsamiye Medresesi’nin durumunu öğrendiğimde konuyu kendim araştırmak istedim. Tarih araştırmacısı yeğenim Şilan Çelebioğlu'nun açıklamalarıyla da medresenin durumunu öğrendim. Amacım bir gazete yazısıyla konuyu tekrar gündeme taşımaktı.
Ben bu yazıyı yazmadan önce Google’da yaptığım İngilizce tarama sonucunda bir sürpriz ile karşılaştım. Bu medresenin onarımı için British Council tarafından açılan proje teklifi ve konulan bedel konusunda bir yazı ile karşılaştım.
British Council merkezi İskoçyada olan İngiliz Konseyi Birleşik Krallık'ın kültürel ilişkiler ve eğitim fırsatları konusunda çalışan uluslararası bir organizasyonudur.
Yazının Türkçe çevirisini aşağıda ek olarak bilginize sunuyorum[1].
“İngiliz Konseyi
Barış ve kapasite geliştirme için miras becerileri
Hüsamiye Medresesi Harabeleri © Doğru Haber
Barış ve kapasite geliştirme projesi için Miras becerilerine 1.226.861 £ ödül vermekten mutluluk duyuyoruz
Bu üç yıllık proje, Türkiye'nin güneydoğusundaki tarihi ve mimari değeri olan iki şehrin yerleşik miras araştırmaları, koruma çalışmaları ve bir eğitim programı yoluyla belgelenmesine ve korunmasına odaklanmaktadır.
Diyarbakır Ve Mardin'in Tarihi Yerleri
Diyarbakır, Sur Kalesi ve Hevsel Bahçeleri ile birlikte 2015 yılında Dünya Mirası listesine alınmıştır. Sur bölgesi, tarihi kara surları, camileri, kiliseleri, hanları, evleri, kalesi, köprüsü ile şehir merkezindeki en eski yerleşim yeridir. , medrese ve çarşıların yanı sıra 17. yüzyıldan kalma Surp Giragos Kilisesi ve halen faal olan Süryani Ortodoks St. Mary Kilisesi.
2000 yılından bu yana Geçici Dünya Mirası listesinde yer alan Mardin, esas olarak Orta Çağ kökenlidir ve kalesiyle taçlandırılmış kayalık bir tepenin yamacında yer almaktadır. Geleneksel taş, dini ve yöresel mimarisi ve teraslı kentsel dokusu ile bir bütün olarak şehir, Anadolu'nun en iyi korunmuş kentlerinden biridir. Süryani ve Ermeni kiliseleri, manastırları, Müslüman türbeleri, hanları, çarşıları ve evleri gibi farklı dini geçmişlere sahip toplulukların bir arada yaşadığı Mardin'de tarihi yapılar bulunmaktadır.
Öğrenme yoluyla kapasite geliştirme
Bu üç yıllık projede, öğrenme yoluyla kapasite geliştirmeye odaklanan ortak bir eğitim programı oluşturulacak. Program teorik araştırma, pratik miras becerileri ve bina araştırmalarını kapsayacaktır. Bu program aracılığıyla dijitalleştirilmiş bir risk altındaki binalar sicili oluşturulacak ve mevcut mimari miras belgelenecektir.
Bir tarihi bina, proje personelinden pratik koruma becerileri geliştirecek kursiyerler tarafından restore edilecek ve tamamlandığında bir eğitim ve toplum merkezi olarak kullanılacaktır. Bir topluluk katılımı girişimi, taş duvarcılık gibi geleneksel tekniklerde uygulamalı eğitim, tur rehberleri ve gazeteciler için eğitim ve miras uzmanları için koruma yönetimi ve farkındalık eğitimi dahil olmak üzere 200 kişiye öğrenme, eğitim ve katılım sağlayacaktır.
Bize Ulaşın
Bizimle iletişime geçin
© 2022 British Council
Birleşik Krallık'ın kültürel ilişkiler ve eğitim fırsatları için uluslararası organizasyonu.
Kayıtlı bir hayır kurumu: 209131 (İngiltere ve Galler) SC037733 (İskoçya).”
Bu yazıyı okuduktan sonra Hüsamiye Medresesi için çözümün bulunmuş olduğunu düşünüyorum. Yine de gelişmelerin takibi MADDER'e kalıyor.
Yaptığım araştırmada British councıl’e müracaat eden kurumun linkini de 2. link olarak sizinle paylaşıyorum.
Linkler:
https://www.britishcouncil.org/arts/culture-development/cultural-protection-fund/projects/heritage-skills-for-peace.
Müracaat eden kuruluş: https://kmkd.org/.
Ek: Doğan, H. (2013). “Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler”, Makâlât, VI/1, ss. 197-2016.
NESRİN AYKAÇ
(Yazar, Google Haritalarda yerel rehber)
ŞİLAN ÇELEBİOĞLU
(Siyaset ve Tarih Araştırmacısı)
[1] https://www.britishcouncil.org/arts/culture-development/cultural-protection-fund/projects/heritage-skills-for-peace.