Otomatik düşünceler bilinçli bir yargılama olmaksızın ortaya çıkan, eylemlerimiz ve duygularımızı derinden etkileyen zihinsel işlevlerdir. Çevrede gelişen olaylara bağlı olarak meydana gelen bu düşünceler, daha sabit olan inançlarımız ve şemalarımızdan köken almaktadırlar. Kişilerin davranışlarının oluşmasında ilk olarak duygular sonrasında düşünceler etkili olmaktadır.
Özetle bu otomatik düşünceleri örnek olaylarla anlatalım.
1. Keyfi çıkarsamalar: En yaygın ve genel bir mantık hatasıdır delilsiz, kanıtsız daha doğrusu kanıt arayışı olmaksızın yargıya varmaktır.
Örnek olay: Ahmet kütüphanenin orada beni görmemezlikten geldi, selam vermedi.
2. Seçici algılama: Kişi yaşantılarının veya içinde bulunduğu bir durumun bağlamını ve genelini unutarak olumsuz bir noktasına odaklanır.
Örnek olay: Bugün sınavım çok kötü geçti en başarısız öğrenci ben olacağım.
3. Aşırı genelleme: Bir tek olaydan genel kurallar çıkarmaktır.
Örnek olay: Hiçbir işi yapmayı beceremem, her şeyi yüzüme gözüme bulaştırırım.
4. Olumlu olayları küçümseme. Kişinin hatalarını yanlışlarını abartması, yüceltmesi, başarılarını önemsizleştirmesi, küçültmesi.
Örnek olay: İnsanlar bana acıdıkları için kıymet gösteriyor.
5. Kişiselleştirme: Kontrolü dışında, ilgili- ilgisiz olayları üstüne alınma. Şeylerin olumsuz sonuçlarından kendini sorumlu tutma.
Örnek olay: Düşüncelerini çok kolay ifade edebiliyor, bense saçmalıyorum.
6. Hep ya da hiç tarzı düşünme: Olaylar, siyah-beyaz, iyi-kötü gibi iki uçta algılanır.
Örnek olay: Bir hata bile iyi bir kariyer yapmamı engeller.
Genellikle temel inançlarımız kendimize;
Düşüncemin kanıtları nelerdir ve bunların güvenilirliği nedir?
Aynı şeyi açıklamak için daha akılcı, gerçekçi, değişik yorumlar olabilir mi?
Şeyi yorumladığım biçimde yorumlamamın yararları ve zararları nelerdir?
Hangi tür mantık hatalarını yapıyorum? sorularını sormadan harekete geçer ve kendini düşünce kalıpları biçiminde ifade eder. Bilişsel çarpıtmalardan kaçınmak için kognisyonlarımız üzerine düşünmemiz yani düşüncemizin yolu nasıldır ve nedir sorularını kendimize sormamız bize yardımcı olabilir. Düşünceler, düşüncedirler yani gerçeğin bizzat ve tam kendisi değillerdir; değişirler, gelişirler, gerilerler, geçip giderler deme esnekliğini edinmemiz de bizi daha iyi yapabilir.
