Bu aralar Şahmeran gayet popüler… Hem yazılar yazılıyor hem de diziler çekiliyor, farklı versiyonlarda hikayeleri anlatılıyor. Şehirde yılanlarla ilgili birçok hikaye ve efsane mevcut. Ancak Mardin, birçok projede “yılan hikâyesine döndü” deyimi ile karşı karşıya. Bu deyim; “Bitip tükenmek bilmeyen, uzayıp giden, sıkıntı uyandıran, bir türlü sonuca vardırılamayan sorunlar” için kullanılır. Mardin’in birçok problemi uzun zamandır çözülmeyi bekliyor. Ben yazımda Diyarbakırkapı’da yer alan otopark inşaatından bahsedeceğim.
Mardin 1. Cadde’nin yayalaştırılması (1915’teki müttefik olduğumuz Almanların askeri araçlarının ana caddeden geçebilmesi için ilk yol genişletme çalışmaları başlamıştır. Şeyh Çabuk Cami karşısındaki evimizin de yarısı caddenin genişletilmesi uğruna yıkılmıştır) projesi Mardin’in turizmle birlikte anılmasıyla projelendirilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda Dicle Kalkınma Ajansı, Mardin Büyükşehir Belediyesi ile 2013 yılında fizibilite çalışması hazırlamıştır. Fizibilite çalışması, Mardin Sürdürülebilir Turizm Projesi’nde görevli kilit uzman ve Türkiye’de tanınmış bir şehir ve bölge planlamacı olan Gökhan Menteş ve kurduğu ekip tarafından gerçekleştirildi. Bu fizibilite çalışmasına göre Diyarbakırkapı ve Savurkapı mevkiinde (veya 21 Kasım İlköğretim Okulu’nun yanında) iki otopark ile 1. Cadde, gün içinde trafiğe kapatılıp, belirli saatlerde esnaf için ticari faaliyet ve yayaların kullanabileceği bir ring sistemi kurularak trafik sorunun çözümü öngörülmüştür. Fizibilitenin ana amacı farklı trafik senaryoları ile hem yerel halkın kullanımına hem de turistlerin şehri rahatça dolaşmalarına olanak sağlamaktı.
Ancak Belediye kaynaklarının kısıtlı olması ve otopark projesinin daha çok gelir getirici bir modele dönüştürülmesi inancıyla Mardin Büyükşehir Belediyesi’nin de ortak olduğu yap-işlet-devret modeli ile otopark inşaatının maliyetsiz çözülmesine karar verilmiştir.
İlk proje çok az ticari birim içeren bir otopark projesi olarak Diyarbakır Kültür Varlıkları Koruma Kurulu’nca onaylandı (ilginç bir şekilde hiç kimse bu projeye erişememektedir.). Eş zamanlı olarak da Mardin Koruma Amaçlı İmar Planı’nda otopark projesi alanı sit alanı dışında tutulmuştur.
Fizibilite çalışması aynı zamanda Mardin Cumhuriyet Meydanı’nın otoparksız bir meydan alanı olarak kullanılmasını önermiştir. Daha öncesinde Mardin Cumhuriyet Meydanı uzun süre otopark olarak kullanılmıştır. Cumhuriyet Meydanı için zamanın yönetimi 3 farklı müellife 3 farklı proje çizdirdi. Son projeye göre ise hiç içime sinmeyen, normal şartlarda sadece protokol araçlarının kullanımı için çok az sayıda aracın sığacağı bir otopark projesi gerçekleştirildi. (Bana göre Mardin Cumhuriyet Meydanı Projesi, çok seçkin bir jürisi olan tüm dünyadan mimarlık ve planlama ofislerinin katıldığı bir yarışma ile hazırlanmalıydı.)
Diyarbakırkapı’da ise atıl durumda bulunan eski sanayi sitesinin otoparka dönüştürülmesi için düğmeye basıldı. Belediye için iyi bir gelir kaynağı olabilecekken yap-işlet-devret modeli bu kapsamda seçildi. Yanlış, yanlış üstüne yapıldı. Yap işlet devret modelinde kar amacıyla otopark projesi salt otopark yerine adeta bir AVM-Otopark projesine dönüştürüldü. Kaç dükkan olduğunu net bilmiyorum ancak görüştüğüm yetkililer 110 adet dükkan olduğunu belirtti. Evet; kooperatif gibi dükkân satışı ile bu otopark finanse edilmeye çalışılıyor. Boş bir alan bulundu mu nasıl ranta çevrilir mantığı ile Tarihi çarşılar boşken yeni bir çarşı oluşturmak hangi aklın ürünüdür? Son onaylı projeye linkten 2013 yılında Mardin 1. Caddenin Yayalaştırılması Projesi ile fizibilitesi yapılmış önerileri geliştirilmiş bilimsel olarak o dönemdeki optimum yakalanmış bir projeden neden buna geçilir. O zamanın yöneticilerinin tamamı bu vebalden sorumludur. Kendi evime erişmek için 15 dakikadan fazla 1. Caddede durduğun için ceza yemem durumunda Mardin Büyükşehir Belediyesini dava etme yolunu tercih edeceğim. Otopark hizmetini bu kadar aksatarak yanlış politikalarla Mardin’i boşaltması ve yerel halka adete zulmedilmesi kabul edilebilir bir durum değildir.
Mevcut proje Diyarbakır Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu ve/veya Şanlıurfa Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından uygun görülmüş olabilir. Ancak unutulan bir nokta Mardin’in Kültürel Peyzaj Alanı’nın 2000 yılından bu yana UNESCO Dünya Mirası Geçici Listede yer almasıdır. ICOMOS Türkiye Temsilciliği ve UNESCO Türkiye Milli Komitesi’nin acil olarak Mardin’e davet edilerek görüşünün alınması gerekmektedir. UNESCO’nun en önemli katkısı bir alan ve ya binanın Dünya Mirası olarak tescillenmesi ile birlikte sadece Türkiye ve Mardinlilerin değil artık bu alanın dünyadaki tüm insanlık için bir miras olduğunun tescillenmesidir.
Otoparkın tamamlanmaması, Mardin’in turizm gelirlerinin arttırılamamasına sebebiyet vermektedir. Konaklayanlarda %15’lik bir düşüşe sebebiyet vermesi Mardin ekonomisine yıllık yaklaşık 300 milyon TL zarar vermektedir. Bu kangreni hızlı çözmemiz gerekiyor.
Peki otopark sorunu nasıl çözülebilir? Buna yönelik arkadaşlardan ve okuyuculardan önerileri açığım, naçizane işin çözümü ve ya çözümünün hızlandırılması için aşağıdaki maddeleri oluşturdum:
- Dava Sürecinin beklenmesi: Hali hazırda iki yönlü bir dava süreci devam etmektedir. Bu kapsamda yargı kararının beklenmesi seçenekler arasındadır. Ancak hukuk süreci uzun süreli olduğundan Mardin büyük zarar görecektir. Dava sürecinin beklenmesi: Bu sürecin beklenmesi durumunda otobüs geçişi kısıtlı olmak üzere eski Diyarbakırkapı’dan Cumhuriyet Meydanı arasına iki yönlü trafik akışına izin verilmeli ve Cumhuriyet Meydanında eskisi gibi bir dönüş kavşağı alanı açılmalıdır. Böylelikle yolcusunu bırakanların dönebileceği alan yaratılabilecektir. Kararsızlık en kötü karardan daha kötüdür.
- Mardin Halkının STK’lar ile Davaya müdahil olunması: Bu süreçte en büyük zararı Mardin halkı ve Mardin’i ziyaret edenler görmüştür. Bu süreçten etkilenenler tazminat davası açmalıdır. Ben bu konuda gerekli hazırlığı yaparak bu sürece müdahil olacağım.
- ICOMOS ve UNESCO Türkiye Milli Komitesinin Mardin’e davet edilmesi: Mardin Kültürel Peyzaj Alanı birçok eksikliği olmasına rağmen UNESCO Dünya Mirası Geçici Liste’ne 2000 yılında alınmıştır. Mardin kültürel peyzaj alanı sadece Mardin ve Türkiye’yi değil bir geçici miras alanı olarak tüm dünyayı ilgilendirmektedir. Bu nedenle ICOMOS ve UNESCO Türkiye ekiplerinin Mardin’e davet edip onların görüşleri alınmalıdır. Benim şahsi görüşüm bu inşaat projelerinin görülmesi durumunda kuvvetle muhtemel Mardin geçici listeden çıkarılacaktır. Bu durumun yaşanmaması için projenin bu iki kurum görüşüne uygun olarak revize edilmesi gerekecektir. Her halükarda şehrimiz bir dünya mirası ise projelerin bu payeye uygun olarak hazırlanması gerekecektir. Hiçbir kurumun veya kişinin ilin geleceği ve prestiji ile oynamaya hakkı bulunmamaktadır. (Dava dosyasına hazırlanacak rapor eklenecektir.) Milli Komitelerin Mardin’e gelmemesi durumunda süreç Paris genel merkezlerinde takip edilecektir.
- Uzlaşı Yöntemi ile işin tasfiyesi veya devri: Yaklaşık 10 yıl süren bu sürecin tasfiye edilmesi için yüklenici ve işin ilgilileri ile uzlaşı gerçekleştirilebilir. Ancak uzlaşının birkaç koşulu bulunmaktadır:
- Bağımsız ve üzerinde uzlaşılan bir ekip ile yapılan harcamaların piyasa koşullarına uygun olarak hesaplanması,
- Yanlış uygulama ve imalatların hesap dışında bırakılması
- Projenin bir AVM’den çok bir otopark projesine tekrar revizyonu ve bunun ek maliyetinin hesaplanması
Yaklaşık maliyet hakkaniyetli bir biçimde hesaplandıktan sonra kamu-özel sektör ortaklığında bir şirket kurularak bu alanın devri gerçekleştirilebilir. Bu şirkete tüm Mardinliler ve Mardin kurumları katılabilir. Bu şirket bir yönetişim modeli olarak aynı zamanda tamamlanan otoparkı işletecektir. Ben şahsım olarak bu işin çözülmesi için öngörülecek hisse meblağında katılmaya hazırım. Bu şirkete Mardin Büyükşehir Belediyesi, Mardin Artuklu Belediyesi, Mardin Halkı, Mardin Ticaret ve Sanayi Odası, Mardin Esnaf ve Sanatkarlar Odası Mardin’i temsilen ortak olmalıdır.
Yanlış-yanlış ile örtülmemeli ve bu kangreni biz Mardinliler inisiyatif alarak çözmeliyiz. Mevcut projenin devam etmesi durumunda Diyarbakırkapı nasıl görünecek aşağıdaki linkten bulabilirsiniz: https://www.imar.com.tr/TR/Projects/20/Mimari/194/Mardin-Diyarbakirkapi-Duzenleme-Projesi/
