Tısküt Tinbı’ic, Tıkçım Tinhıtık… Mardin’de eskiden yaşlılardan çok fazla duyduğum Arapça bir atasözüydü. Bugünlerde Mardin’in tüm değerleri ve kültürü gibi Arapça atasözü ve deyimlerimiz de kayboluyor. Bu atasözü; konuşunca başına iş açacak ancak susarsan için içini yiyecek, durumlara verilen bir nevi paradoksal söylemdir. Maalesef, 20 Ağustos 2022 tarihi Mardin ve Gaziantep için kara Cumartesi olarak tarihe geçti. Derik’te 20, Gaziantep’te 16 olmak üzere 36 vatandaşımızı trafik terörüne kurban verdik.
Hissettiklerim beni tam 20 yıl öncesine 21 Haziran 2002 tarihine ailemiz için yaşayabileceğimiz en uzun gün, gece ve haftaya götürdü. O gün arkadaşlarımla basketbol oynarken aldığım haber ve kaza yerinde gördüğüm manzara aklımın bir köşesine silinmeyecek şekilde kazındı. Haberlerde 4 ölü 21 yaralı olarak geçen kaza; (maalesef günden güne ağır yaralıların vefat etmesi ile ölü sayısı yediye çıktı) çimento yüklü kamyonun freninin patlaması ve dolmuşu Türkmen mevkiindeki uçuruma yuvarlaması ile gerçekleşti. Kamyon şoförü; freni patlayınca kamyonu dolmuşun arkasına takarak kendini kamyondan atmış, dolmuş da uçuruma yuvarlanmıştı. Dolmuşumuz iki yıl boyunca ezilmiş bir biçimde Emniyet Müdürlüğü’nün eski binasının yanındaki yed-i eminde kalmıştı. O dönem yedi kardeşin tamamı okuyorduk. Babam hissettirmemeye çalışsa da sonradan hakikaten çok zor bir dönemden geçtiğimizi anladım. Şüphesiz; canlarını yitirenler varken maddi kaybımızın bir önemi yoktu. Yenişehir’den İstasyona inen yolun Türkmen Mevkii’ndeki viraj kim bilir kaç kişinin hayatına mal oldu? O yoldan her indiğimde ve her çıktığımda refüjlere odaklanır inşallah bir kaza olmamıştır diye içimden geçiririm. Halen ağır tonajlı araçlar bu güzergahı kullanmaktadır. Diğer taraftan viyadük ve çevre yolu gibi çözümler istemek ne haddimize. Yol tek şeride düşürülerek araçların daha kontrollü ilerlemesi neyimize yetmiyor! Allah’tan merhum Fehim Adak gibi bir bakanımız geldi de yol duble yola döndü. Ya o da olmasaydı? Türkmen Deresi Mevkii’ndeki viraj kaç kişiye mezar oldu? Emniyet arşivlerinden incelemedim ancak halen aynı sıkıntılar yaşandığının farkındayım.
Derik’te gerçekleşen kaza iki ayrı kamyonunun freninin patlamasıyla gerçekleşmiş. Bu yaşanan felaket aslından memlekete verilen önemin de bir yansıması olarak karşımıza çıkmaktadır. 20 yıl sonra aynı felaket; freni patlayan kamyon kazası... Ölü sayısı bu kadar yüksek olmasa belki gündem bile olmayacaktı. Peki, bu vakalar kaderin bir oyunu olan kazalardan mı? Kazaların arkasında yapılmayan veya geciken kamu yatırımları yok mu? Benim şahsi kanaatim, aşağıdaki kamu yatırımların önceliklendirilerek çoktan bitirilmiş olması gerekirdi:
- Şanlıurfa – Mardin – Şırnak yolu: Bölgemizin en önemli ticaret ve turizm yolu konumunda olan bu güzergâhı liseyi Mersin’de, üniversiteyi Ankara’da okurken çok kullanırdım. O yıllarda özellikle Mardin-Şanlıurfa arası bir işkence gibiydi. 3 km bozuk satıhlı yol, 5 km bozuk satıhlı yol, 7 km bozuk satıhlı yol, vb. tabelaları Kızıltepe’den çıktıktan sonra otobana gelinceye kadar devam ederdi. Bu yolda 90’lı yıllarda onlarca kişi tanker veya kamyon kazalarında vefat etmişti. Yol, 10 yıl önce duble yola dönüştü, belirli bir süre rahatladık ancak bu yol bir türlü otobana dönüştürülmedi. Buna ek olarak tonaj ve trafik kontrolü olmadığından yolun sağ şeridi daha bozuk, çökük ve kullanışsız hale gelmiş durumdadır. Bu yoldan gece geçmek yürek ister, bir anda sağ şeritteki kamyonlar şerit değiştirerek sizi kazaya sürükleyebilir. Yolu kullandığım süre zarfında birçok kazaya şahit oldum. Bu yol otobana entegre edilir mi? Turgut Özal döneminde Adana’dan Habur sınır kapısına kadar projelendirilen otoban; Habur’a gitmeyi bırakın 40 yıldır Şanlıurfa’dan Mardin’e gelemedi. 2022 Yatırım Programı’nda da adı yok, sadece bakım onarım kalan eksik yerlerin tamamlanması için Urfa-Mardin-Şırnak güzergâhına sadece 13.809.763 TL kaynak ayrılmış durumdadır.
- Viranşehir Çevre Yolu: Şanlıurfa-Silopi istikametinde gelen İpek Yolu Viranşehir ilçesini ikiye bölmektedir. Viranşehir içinden geçen ağır tonajlı vasıtalar ara ara trafik kazalarına sebebiyet vermektedir. Hızla gelişen Viranşehir’de hiç bekletilmeden çevre yolunun yapılması gerekmektedir. Siyasilerin ara ara dillendirdiği bu yatırım 2022 Yatırım Programı’nda yer almamaktadır.
- Kızıltepe Çevre Yolu: Türkiye’nin hiçbir yerinde Kızıltepe’deki yol düzenlemesi gibi bir yol düzenlemesi ile karşılaşamayız. Kızıltepe içinden geçen İpek Yolu şehri ikiye bölmekte, yan servis yolları daha düşük kotta kalmış durumda ve kimin nereden çıkacağı belli olmamaktadır. Zamanında düzgün bir şehir planlaması yapılsaydı bu sıkıntı yaşanmayacaktı. Habur’a giden ve dönen ağır vasıtalar şehrin içinden geçmekte ve trafik problemine sebebiyet vermektedir. O güzergahta bu sıkıntılara ek olarak Kızıltepe Emniyet Müdürlüğü Binasının güvenliğini sağlamak amacıyla Nusaybin İstikametine doğru yol tek şeride düşürülmüştü. Ramazan’da o kuyrukta 1 saat geçirdiğimi hatırlıyorum. Basit bir hesaplama ile tek şeride düşen yolun kamu ve halka maliyeti hesaplansa, bu binanın daha doğru bir yere inşa edilmesi ile bu problem giderilirdi. Neyse ki yol tam anlamıyla açılmasa da tek şerit problemi kaldırıldı. Kızıltepe Kuzey Çevre Yolu 497.200.000 TL bedel ile 2022 yatırım programına dâhil edilmiş, ancak 2022 yılında ayrılan toplam tutar sadece 11.000 TL’dir. 2023 yılında umarım yatırımın gerçekleştirilmesi için gerekli bedel ayrılır.
- Mazıdağı – Derik Yolu: 2008 yılında Ilısu Barajı Kültürel Etki Analizi kapsamında çalışırken gördüğüm en kötü iki ilçe arası yol Midyat-Dargeçit arasındaydı. Tek şeritli köy yolu görünümündeydi. Bugün Ilısu Barajı ile beraber bu yol ilçeler arasındaki en iyi yola dönüşmüş durumdadır. Mazıdağı-Derik arasındaki yolu son zamanlarda birkaç kez kullandım. Mazıdağı Fosfat tesislerinin tekrardan aktif edilmesi ile bu yol çok daha fazla kullanılmaya başlandı. Yoğunluğa rağmen iki ilçe arasındaki yol hala çok dar ve tehlikelidir. Bazı yerleri neredeyse iki aracın sığamayacağı genişliktedir. Ayrıca ağır tonajlı kamyonlar şehrin içinden kontrolsüz geçmektedir. 20 vatandaşımızın hayatına mal olan kaza Derik-Mazıdağı yol genişletme ya da alternatif bir çevre yolu çalışmalarının gecikmesi ile de ilgilidir. Peki yatırım programında bu yolun yapılması var mıdır? Maalesef 2022 Yatırım Programında yer almamaktadır. Derik ve Mazıdağı için hangi ulaştırma yatırımı öngörülmüştür? Yukarıda yazdığım ulaştırma yatırımları uzun süredir gereken yatırımlardı. Kaynak sorun mu? Yatırım programına baktığımızda kaynak probleminin olmadığını görmekteyiz. Yukarıda yazdığım yolları kullanan ve pozitif etkilenecek kişi sayısı çok daha yüksekken 2022 yılında en büyük bütçe Diyarbakır-Mazıdağı 53 Km Demiryolu İltisak Hattı’na ayrılmıştır. İltisak Hattı ihalesi 2018 yılının belirli istekliler arasında yapılmış 09/11/2018 tarihinde sonuçlanmıştır. Ancak ihalede en çok dikkat çeken unsur yapım işi 380.615.821 TL bedel ile en düşük teklifi vermiş firmaya verilmemiş, aksine 489.637.689 TL bedel ile Mazıdağı fosfat tesislerini işleten firmaya verilmiştir. 2020 Yatırım Programında 532.186.000 TL çıkarılan ödenek, 2022 Yatırım programında 1.001.896.192 TL’ye çıkarılmıştır. Hangi yatırım öncelikli? Hangi yatırım daha çok kişiyi ilgilendiriyor?
- Mardin Çevre Yolu: Mardin çevre yolu Kızıltepe-Diyarbakır ve Mardin Çimento Fabrikası – İpekyolu güzergâhında gidecek araçlar için elzem bir yatırımdır. Mardin yanlış bilmiyorsam çevre yolu olmayan tek büyükşehir merkezine sahiptir. İçinden geçen ağır tonajlı araçlar birçok kazaya (2002 senesinde verdiğim örnek gibi) sebebiyet vermiş ve vermeye devam etmektedir. Yerel bütçeyi incelemedim, eğer orada bir kaynak ayrılmadıysa 2022 yatırım Programında bu yatırımla ilgili bir madde bulunmamaktadır.
- Mardin Lojistik Merkezi: 2010-2011 yılında Dicle Kalkınma Ajansında uzman arkadaşlarla çalıştığımız sürede hazırladığımız raporda demiryolu ile karayolunun kesiştiği noktada bir lojistik merkez raporu oluşturmuştuk. Bu merkez, demiryolu ile Türkiye’nin her yerinden getirilecek ürünlerin belirli bir süre depolanması sonrasında ise Suriye ve Irak’a gönderilmesini öngörüyordu. Hazırladığımız raporda bu lojistik hizmetine ek olarak, Mardin, Kızıltepe ve Nusaybin’deki tüm tır parklarının bu alana taşınması, Mardin ve Kızıltepe hallerinin buraya taşınması, Tır Servislerinin burada yapılması planlanıyordu. Lojistik merkezi yatırım programında olmasına rağmen uzun yıllardır her sene 1.000 TL ödenek ayrılmaktadır. 2022 Yatırım programında yine 1.000 TL ayrılmış durumdadır. Mersin - Gaziantep arasında hızlı tren yatırımı hızlandırılmışken Mardin Lojistik Merkez yatırımı başka bir bahara kalacak gibi.
Bir yatırım önerisi yatırım programına girmezse sadece laf-ı güzaf olarak kalır. Bu elzem yatırımların yanında ilimizi geleceğe taşıyacak bir ulaştırma master planına ihtiyacımız bulunmaktadır. Master plan hazırlığını 2013 yılında önermiştik ancak kaynak ve zaman öne sürülerek hep ertelenmişti. Ertelenmese Mardin’in gelişimini öngören 20 yıllık bir ulaştırma master planına sahip olacaktık. Planlama meselesinin çözülmesi için Kalkınma Ajansı’nın Cazibe Merkezleri Destek Programı kapsamında hiç bekletilmeden “Mardin Mekânsal Gelişim Planı” çalışması başlatılmalıdır.
Kader deyip geçmeyelim, hakkımızı arayalım. Dünya’da birçok yer gördüm. Az gelişmişlik sorunu bir kader değil; kaderin yolunu çizen yanlış seçimlerin yapılmasından öte bir durum değildir. Bizim memlekete elzem yatırımlar kan aktıktan sonra mı gelecek? Yatırımların gelmesi için iş işten geçmemelidir. Mardin için vizyonum ve temennim iyi ve müreffeh bir toplum olmaktır. Buna ne zaman ulaşırız? Hep kendi çıkarlarımızı ön plana çıkarmadan toplumun genelini düşündüğümüz zaman! Refah; yaşlı bir insanın meyvesinden yiyemeyeceğini bildiği bir ağacı, gelecek nesillerin kendi yaşadığı dünyadan daha iyi bir dünyada yaşayacağını düşünerek dikeceği bir topluma dönüşmek ile mümkündür. Peygamber Efendimiz “Yarın kıyametin kopacağını bilseniz bile bugün elinizdeki fidanı dikin!” dememiş midir? Bu dünya gelip geçici bile olsa bizim memlekete layık görülen cefaya karşı çıkarak, yaşadığımız yeri ihya ederek, kendimize ve gelecek nesillerimize sağlıklı, huzurlu, kazasız, belasız yaşayabileceğimiz bir Mardin, bir Türkiye, bir Dünya bırakmalıyız…
